با چاپ امنیتی آشنا شویم

وبسایت "خدمات چاپ" تقدیم می کند:

آشنایی با روش های جدید چاپ امنیتی مواد مصرفی، آماده‌سازی، چاپ و تکمیل پول اسکناس ، چک ، چکپول اسناد و اوراق بهادار در شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران

چاپ امنیتی نیز همچون سایر روش های چاپ‌، با سفارش کار چاپی آغاز می شود با این تفاوت که متقاضی هنگام ثبت سفارش خود می‌بایست مجوزهای لازم را مطابق با نوع سفارش از سازمان‌های مرتبط مثل بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و دارایی و ... به همراه داشته باشد. البته  در بعضی مواقع مجوزهای لازم توسط چاپخانه گرفته می‌شود.
به طور معمول در هنگام ثبت سفارش، چاپخانه بر مبنای ویژگی و مشخصه‌های کار، پیشنهاداتی را جهت انتخاب انواع فاکتورهای امنیتی و سنخیت آن با سفارش به مشتری می‌دهد. زیرا در اغلب موارد متقاضیان چاپ‌های امنیتی، اطلاعات به روز و جامعی از تنوع و کارکرد فاکتورهای متفاوت امنیتی ندارند.
در حال حاضر فاکتورهای امنیتی که مورد استفاده قرار می‌گیرند، تنوع بسیاری دارند که با توجه به ارزش و کارکرد سند سفارش داده شده، از آن ها استفاده می شود. مهم‌ترین و بیشترین فاکتورهای امنیتی مختص اسناد شناسایی مثل گذرنامه و کارت‌های شناسایی و اسناد بهادار مانند اسکناس و چک پول می باشد. این‌که فاکتورهای امنیتی بر چند قسم هستند و هر کدام چه ویژگی‌هایی دارند و به درد چه سندی می‌خورند موضوعی است که در ادامه در وبسایت خدمات چاپ به آن می پردازیم.

به طور کلی در چند بخش می‌توان از مؤلفه‌های امنیتی استفاده کرد. یک بخش مربوط به متریال سند مثل کاغذ و ویژگی‌های امنیتی است که در آن ایجاد می‌شود. بخش بعدی در مرحله طراحی است که طراح با استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی، طراحی ظریف و مخصوصی را انجام داده که جعل آن کار دشواری باشد. بخش چاپ نیز مرحله‌ای اساسی است که می‌توان با به کارگیری مرکب‌های خاص و یا شیوه‌های چاپی متفاوت درجه امنیتی بودن سند را افزایش داد. عملیات تکمیلی بخش نهایی است، در این مرحله نیز با به کارگیری شیوه‌های متفاوت از جمله برجسته‌سازی، طلاکوبی، لمینیت، درج ovdها مانند هولوگرام و ... می‌توان بر موارد امنیتی و ضد جعل افزود.

مرحله اول: کاغذ امنیتی

معمول‌ترین فاکتور امنیتی کاغذ را واترمارک می باشد در حال حاضر به طور معمول در اسناد کاغذی از دو نوع واترمارک- واترمارک مولد (‌MOULD یا قالبی که جلوه خاکستری دارد) و دندی رول (Dandyroll که اثر سفید یا سیاه رنگ دارد)- استفاده می‌شود. به طور مثال هم‌اکنون بر روی چک‌پول‌ها از تصویر چهره برای واترمارک استفاده شده است که دارای تن‌های خاکستری از 0 تا 100 درصد است (مولد). این نوع واترمارک از درجه اهمیت و امنیت بالایی برخوردار است. به طور کلی تصاویری مانند چهره بالاترین ضریب امنیتی را داراست چرا که به دلیل کیفیت بالاتر، نفوذ بیشتر در عمق کاغذ و جزییات بیشتر جعل آن کار بسیار دشواری است. این در حالی است که امکان جعل واترمارک‌هایی که دارای تون سفید هستند وجود دارد و تعدد جعل آن بیشتر است.
تنها یک نوع کاغذ امنیتی دارای واترمارک مولد در ایران ساخته می شود حدود هشت سال است که این کاغذ در داخل ایران تولید می‌شود و تنها برای چاپ اسکناس، چک‌پول و برخی اسناد شناسایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
«حساسیت به حلال شیمیایی» یکی دیگر از جنبه‌های امنیتی کاغذ است. کاغذهایی که سی سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفتند نیز دارای این ویژگی بودند اما تنها در برابر 4 الی 5 نوع حلال (که بسیار متداول بود) حساسیت داشتند. هر ساله بر تعداد این حلال‌ها افزوده شد تا هم‌اکنون که کاغذهای مورد استفاده در چاپ‌های امنیتی امروز به کلیه خانواده‌های حلال قطبی، غیرقطبی و سفیدکننده‌ها حساسیت نشان می‌دهند که شاید تعداد آنها بیش از صد ماده شیمیایی باشد.

حساسیت در برابر خراشیدگی و یا اصطکاک با یک جسم فلزی از دیگر انواع فاکتورهای امنیتی کاغذ است که این مورد با توجه به کارکرد سند، انتخاب شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فاکتور امنیتی برای بلیط ورزشگاه قابل استفاده است، چرا که مشتری بلیط را تهیه می‌کند و پس از مدت کوتاهی آن را تحویل داده و بلیط باطل می‌شود. کاربرد و طول مدت اعتبار سند بسیار کوتاه است و جهت شناسایی اصالت آن با یک تنش مکانیکی، کاغذ واکنش نشان داده و تغییر رنگ می‌دهد. ولی برای سندی مثل اسکناس یا چک‌پول این مورد، کاربردی نیست. عمر اسکناس چندین سال است و به خودی خود تنش‌های زیادی را متحمل می‌شود. اگر این فاکتور امنیتی در آن استفاده شود با یک تنش مکانیکی سند مخدوش شده و از بین می‌رود. پس مورد کاربرد سند، در تصمیم‌گیری و انتخاب فاکتورهای امنیتی نقش مؤثری دارد.
یکی دیگر از جنبه‌های امنیتی کاغذ، فیبرهای نوری است که به صورت پراکنده در خمیره کاغذ به کار می‌روند. فیبرهای نوری به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول با چشم غیرمسلح (مریی) و دسته دوم با چشم مسلح (نامریی) و با استفاده از نور ماورای بنفش دیده می‌شوند. فیبرهای نوری رنگ‌های مختلفی دارند. 25 سال پیش فیبر نوری نامریی تک‌رنگ بود. با پیشرفت تکنولوژی تعداد رنگ‌های فیبرهای نوری افزایش پیدا کرد تا به امروز که فیبرهای نوری در چندین رنگ مثل زرد، سبز، آبی و قرمز به کار می‌روند. فیبر نوری قرمز رنگ در میان دیگر فیبرهای نوری از بالاترین درجه امنیتی برخوردار است و جعل آن بسیار دشوار می‌شود، تا حدی که فیبر نوری قرمز تاکنون جعل نشده است و در ایران در تمام چک‌پول‌ها و دسته‌چک‌ها از فیبر نوری قرمز رنگ استفاده می شود.
فاکتور بعدی، نخ امنیتی است که به هنگام ساخت کاغذ در خمیره آن قرار می‌گیرد. نخ امنیتی به دو صورت است. یک نوع پنجره‌ای (windowed) است، به گونه‌ای که وقتی در کاغذ قرار گرفته گویی در لابه‌لای الیاف آن به صورت یک در میان بافته شده است. در حالی که اگر سند در مقابل نور قرار ‌گیرد، نخ به صورت پیوسته دیده می‌شود.
نوع دیگر نخ که به صورت محاط شده (Embeded) است به طور کامل در بافت کاغذ قرار می‌گیرد. اینگونه نخ‌ها با توجه به فرورفتگی یا برجستگی موجود بر روی سیلندر تولید کاغذ در عمق آن یا سطح آن قرار می‌گیرند. و دو طرف یا بخشی از آن با خمیره کاغذ پوشیده می‌شود.
نوع دیگری از نخ امنیتی وجود دارد که تاکنون جعل نشده است. این نخ که از سال 80 به بعد در برخی اسناد امنیتی به کار گرفته شده، حساس‌ به حرارت است و در دمای مشخص مثل بالای 35 درجه سانتی‌گراد تغییر رنگ می‌دهد و پس از این‌که دما به حالت اول برگشت به رنگ اولیه خود باز می‌گردد. همچنین برای افزایش ضریب امنیتی نخ‌ها می‌توان بر روی آن از نوشته، تصاویر و یا ارقام به صورت ریز‌نوشته (Microtext) و ریزنقش (Micro Image) استفاده کرد.
نخ هولوگرافیک یکی دیگر از انواع نخ‌های امنیتی است که در زوایای مختلف به رنگ‌های مختلفی دیده می‌شود و چند سالی است که استفاده از آن در اسناد امنیتی و به ویژه چک‌پول‌ها و اسکناس‌ها عمومیت پیدا کرده است. نخ‌های فلورسنت هم نوع دیگری هستند که زیر نور ماورای بنفش تغییر رنگ می‌دهند.

مرحله دوم: طراحی امنیتی

آنچه تا به اینجا در مورد آن توضیح داده شد، موارد امنیتی بود که قبل از انجام هرگونه عملیات طراحی و یا چاپ می‌توان بر روی کاغذ ایجاد کرد. هر یک از فاکتورهای ذکر شده در بالا با توجه به ویژگی‌ و خصوصیات سند مورد نظر، انتخاب شده و اعمال می‌شود.
پس از تولید کاغذ امنیتی اولین مرحله در پروسه چاپ امنیتی، طراحی سند است. در گذشته طراحی اسناد و اسکناس‌ها با دست انجام می‌گرفت. طراح بر روی کاغذ یا مستقیم بر روی سیلندر (برای چاپ‌های فولادی یا Intaglio) طرح پیچیده‌ای را پیاده یا حکاکی می‌کرد که در آن زمان کار مشکلی بود و زمان زیادی را می‌طلبید. با پیشرفت تکنولوژی و به کارگیری نرم‌افزارهای امنیتی- که تولیدکنندگان آنها در جهان بسیار معدود و انگشت‌شمار هستند- امروزه طراحی اسناد با ویژگی امنیتی بالا، به راحتی انجام می‌گیرد.
با طراحی امنیتی، در کار چاپ شده نهایی هیچ‌گونه نقطه و یا ترامی وجود ندارد و طرح به صورت خطی است.مواردی مانند Nanotext، Microtext همگی در مرحله طراحی ایجاد می‌شود. طرح گیلوش نیز یک فاکتور طراحی است. شکلی هندسی که بازسازی و یا طراحی آن با نرم‌افزارهای معمولی مثل فتوشاپ، کورل، فری‌هند و ... غیرممکن است.

طرح مخفی، مشخصه امنیتی دیگری است که هنگام طراحی شکل می‌گیرد. طرح مخفی برای دیده شدن به یک فیلتر رمزگشا (Decode Film) نیاز دارد.
ویژگی امنیتی دیگر، طرح سی ترو (See-through) است. طرحی که به دو بخش تقسیم شده و به صورت همزمان نیمی از آن بر روی کار و نیم دیگر پشت کار با استفاده از ماشین‌های چاپ همزمان چاپ می‌شود. زمانی که طرح سیترو در مقابل نور قرار می‌گیرد، دو بخش همدیگر را تکمیل و طرح به صورت کامل دیده می‌شود. برای کنترل دقیق طرح سیترو ذره‌بین‌هایی با بزرگنمایی مناسب مورد نیاز است تا جعل بودن آن مشخص شود، وگرنه جعلی بودن طرح سیترو با چشم غیرمسلح کمی مشکل است.
دستگاه‌های خروجی (ایمیج‌ستر یا پلیت‌ستر) که در زمینه چاپ امنیتی به کار گرفته می‌شود دستگاه‌های ویژه‌ و منحصر به فردی هستند که به طور مثال قدرت رزولوشن آنها‌ به بیش از dpi 12000 می‌رسد و دستگاه‌های خروجی معمولی و پرینتر ها و چاپگر های موجود در بازار این توانایی را ندارند و همین مورد جعل اسناد امنیتی را مشکل‌تر می‌سازد.

مرحله سوم: چاپ امنیتی

مرحله بعد، بخش چاپ امنیتی است. فاکتورهای امنیتی که در بخش چاپ ایجاد می‌شوند، یا با استفاده از مرکب‌های خاص و امنیتی ایجاد می‌شوند، یا با شیوه چاپی و تکنیک خاصی و یا با هر دو روش پدید می‌آیند. عنوان نمونه از مرکب مغناطیسی می توان نام برد که بیشتر برای دسته چک‌ها و چاپ اطلاعات متغیر مورد استفاده قرار می‌گیرد: «اطلاعاتی که با مرکب‌های مغناطیسی چاپ می‌شود به نام MICR قابل بازخوانی برای ماشین (Reader) هستند، به طور مثال زمانی که چکی در بانک پرداخت می‌شود،‌ تحویل‌دار بانکی دیگر نیازی به وارد کردن اطلاعات به صورت دستی به کامپیوتر ندارد و با یک دستگاه Reader به راحتی می‌تواند کدها را بخواند. علاوه بر این اگر چکی جعلی باشد در این مرحله قابل شناسایی است. از این رو استفاده از مرکب‌های مغناطیسی را می‌توان جزو فاکتورهای امنیتی کاربردی به حساب آورد.
مرکب‌های فسفری نوعی دیگر از مرکب‌های امنیتی هستند که زیر نور یووی UV تغییر رنگ داده و شبرنگ می‌شوند. مرکب فسفری اگر اسکن شود، تیره‌تر می‌شود. با این وجود این نوع مرکب از درجه امنیت پایینی برخوردار است. این در حالی است که مرکب‌هایی که تنها زیر نور ماورای بنفش و یا مادون قرمز تغییر رنگ یافته دیده می‌شوند، ضریب امنیت بیشتری دارند.
شیوه‌های چاپی چاپ افست تر و افست خشک، چاپ سیلک‌اسکرین و نیز شیوه چاپ دیجیتال T شیوه‌های چاپی مورد استفاده در چاپخانه های اسکناس و اوراق امنیتی می باشد با توجه به نوع مرکب مورد استفاده و ویژگی‌های سند از چاپ افست معمولی و یا خشک استفاده می‌کنیم، المان‌هایی که دارای ضخامت بیشتری باشند به روش سیلک‌اسکرین و با مرکب‌های خاص امنیتی چاپ می‌شوند.
هنگام ساخت کاغذ علایمی بر روی آن ایجاد می‌شود که توسط ماشین چاپ رول قابل خواندن است. به صورتی که با خواندن علایم توسط ماشین چاپ تصاویر و نوشته‌ها که می‌بایست در مکان بسیار دقیقی قرار گیرند، به طور کامل سر جای خودشان چاپ می‌شوند.


مرحله چهارم: ‌عملیات تکمیلی

آخرین مرحله چاپ امنیتی، همان مرحله پس از چاپ است. مرحله پایانی که نهایی‌ترین ویژگی‌های امنیتی بر روی سند ایجاد می‌شود. الصاق هولوگرام به روش هات‌استمپ، طلاکوبی و برجسته‌سازی به شیوه‌ای